Zespół Jelita Drażliwego (IBS) – Objawy, dieta i skuteczne metody leczenia | Agnieszka Wianecka - dietetyk

Zespół jelita drażliwego - dieta i leczenie

Zespół Jelita Drażliwego (IBS) – Objawy, Dieta i Skuteczne Metody Leczenia

Zespół jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS) to przewlekłe schorzenie układu pokarmowego, które dotyka miliony osób na całym świecie. Jego objawy mogą być bardzo uciążliwe i wpływać na jakość życia. W tym artykule omawiamy objawy IBS, metody diagnostyczne oraz skuteczne strategie leczenia, w tym dietę LOW FODMAP.

Potrzebujesz pomocy?

Indywidualny plan żywieniowy może znacząco zmniejszyć objawy IBS. Skontaktuj się ze mną, aby dobrać odpowiednią strategię dietetyczną.

Umów konsultację

Objawy i diagnostyka jelita drażliwego

Bóle brzucha i skurcze,
Wzdęcia i uczucie pełności,
Biegunki, zaparcia lub ich naprzemienne występowanie,
Nadmierne oddawanie gazów,
Uczucie niecałkowitego wypróżnienia.

Diagnostyka IBS jest oparta na tzw. kryteriach rzymskich IV, które określają, że nawracający ból brzucha powinien występować co najmniej 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące, a pierwsze objawy pojawić się co najmniej 6 miesięcy przed rozpoznaniem. Kluczowe jest również, aby ból brzucha był związany z wypróżnianiem oraz współwystępował z co najmniej dwoma z trzech objawów:

zmianą częstotliwości wypróżnień,
zmianą konsystencji stolca
uczuciem niecałkowitego wypróżnienia.

IBS to diagnoza wykluczenia, co oznacza, że należy najpierw wykluczyć inne choroby układu pokarmowego, takie jak nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD), celiakia, SIBO (przerost bakteryjny jelita cienkiego) czy nowotwory przewodu pokarmowego.

Uwaga!

Objawy IBS mogą nasilać się pod wpływem stresu, nieodpowiedniej diety lub innych czynników pozażywieniowych. Kluczowe jest indywidualne podejście do leczenia.

Czynniki pozażywieniowe nasilające dolegliwości

Choć dieta odgrywa kluczową rolę w IBS, istnieje wiele pozażywieniowych czynników, które mogą nasilać objawy:

Stres i napięcie emocjonalne – jelita są mocno powiązane z układem nerwowym, dlatego stres może wywoływać lub zaostrzać dolegliwości.
Niska aktywność fizyczna – brak ruchu może wpływać na perystaltykę jelit i pogarszać objawy IBS.
Nieodpowiednia higiena snu – zaburzenia snu mogą nasilać objawy jelitowe.
Zaburzenia hormonalne – niekiedy dolegliwości (np. wzdęcia, biegunki) nasilają się w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego. IBS jest również mocno powiązany z endometriozą i niedoczynnością tarczycy.

Dieta LOW FODMAP - główne zasady

Jednym z najskuteczniejszych podejść dietetycznych w IBS jest dieta LOW FODMAP, która polega na eliminacji fermentowalnych cukrów (oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli). Produkty te mogą powodować wzdęcia, bóle brzucha oraz nadmierne oddawanie gazów.

Dieta LOW FODMAP wg jej twórców powinna przebiegać w 3 etapach:

Faza eliminacyjna – trwa zazwyczaj 4-6 tygodni i polega na wykluczeniu produktów, które zawierają FODMAP-y. Jest to najbardziej restrykcyjny etap diety.
Faza reintrodukcji – stopniowe wprowadzanie wykluczonych produktów w celu oceny indywidualnej tolerancji.
Faza personalizacji – uwzględnienie dobrze tolerowanych produktów i dostosowanie diety do potrzeb organizmu.

Ważna informacja

Pomimo tego, że pierwszy etap diety (faza eliminacyjna) często przynosi znaczną ulgę i poprawę samopoczucia, nie należy pozostawać na nim zbyt długo. Długotrwałe stosowanie restrykcyjnej diety LOW FODMAP może prowadzić do niedoborów składników odżywczych oraz negatywnie wpływać na mikrobiotę jelita grubego.

Ważne jest wprowadzenie nowych produktów i maksymalne rozszerzanie diety według indywidualnej tolerancji.

Zawartość FODMAP w żywności (wg Balwierz i wsp. 2021)

Poniżej przedstawiamy przykładowe produkty o małej i dużej zawartości FODMAP:

Rodzaj żywności	Zawartość FODMAP: Mała	Zawartość FODMAP: Duża
Białko	Ryby, mięso, tofu	Nasiona roślin strączkowych, ciecierzycy, soczewicy, fasoli, soi
Produkty mleczne	Ser żółty, masło, margaryna, sery pleśniowe, produkty bez laktozy	Mleko, mleko w proszku, mascarpone, ricotta
Produkty zbożowe	Produkty bezglutenowe, mąka orkiszowa i jej przetwory, płatki owsiane, płatki ryżowe, ryż, kasza gryczana, kasza jaglana, komosa ryżowa	Pszenica, żyto
Owoce	Owoce jagodowe, cytrusy, banan, kiwi – w określonych ilościach	Jabłko, gruszka, owoce suszone, brzoskwinie, morele, śliwki
Inne	Napój migdałowy i ryżowy, syrop klonowy, cukier, stewia, aspartam, orzechy włoskie, oliwa, oleje	Napój sojowy, syrop z agawy, miód, słodziki (mannitol, sorbitol, ksylitol)

Jeśli chcesz poznać szerszą listę warzyw i owoców LOW FODMAP oraz bezpieczne dawki, zajrzyj do mojego posta na Instagramie: lista warzyw i owoców LOW FODMAP.

Gotowa na zmiany?

Zacznij współpracę

Efekty stosowania diety przy IBS

Według badań nawet 2/3 pacjentów odczuwa ulgę już po pierwszych kilku tygodniach stosowania protokołu dietetycznego LOW FODMAP. Dodatkowo, około 70% osób, u których dieta LOW FODMAP przyniosła poprawę objawów, doświadczało korzyści wynikających ze zmiany diety nawet rok później.

Niestety, około 30% pacjentów nie reaguje na ten sposób żywienia. W takiej sytuacji zaleca się ponowne włączenie FODMAP do diety oraz skoncentrowanie się na innych metodach łagodzenia objawów, takich jak psychoterapia czy leczenie farmakologiczne.

Dodatkowe wskazówki w dietoterapii IBS

Oprócz diety LOW FODMAP warto wprowadzić kilka dodatkowych zmian, aby jeszcze bardziej zredukować objawy IBS:

Unikaj mieszanych przypraw – wybieraj pojedyncze przyprawy, takie jak oregano czy bazylia, zamiast gotowych mieszanek.
Stosuj aromatyzowaną oliwę – czosnkowa lub paprykowa oliwa może poprawić smak dań, bez negatywnych skutków. FODMAPy z czosnku nie przedostają się do tłuszczu.
Jedz powoli i przeżuwaj dokładnie – zmniejsza to ryzyko przedostania się nadmiaru powietrza do przewodu pokarmowego.
Ogranicz napoje gazowane – powodują wzdęcia i gazy.
Unikaj niektórych słodzików – uważaj na słodziki z grupy polioli (np. sorbitol, mannitol), które znajdują się powszechnie w produktach „bez cukru”. Gotując posiłki, wybieraj aspartam lub stevię.
Uważaj na kawę – może nasilać biegunki u osób predysponowanych do tego.
Dbaj o regularne pory posiłków – unikaj podjadania i zbyt długich przerw między posiłkami.

Potrzebujesz indywidualnej pomocy?

Sama mam IBS i wiem, jak bardzo potrafi utrudnić życie. Dlatego, jeśli chcesz skonsultować się ze mną i wspólnie opracować plan, zapraszam do współpracy: www.awdietetyk.pl/wspolpraca.

W ramach współpracy mogę przeprowadzić Cię przez wszystkie 3 etapy diety. Pokażę Ci, jak komponować posiłki w momencie zaostrzenia objawów. Jak komponować dietę na bazie dobrze tolerowanych FODMAP-ów i jak budować tolerancję na pozostałe.

Osoby z zespołem jelita drażliwego najczęściej wybierają pakiet MEDIUM, który trwa 12 tygodni. Jeśli jednak masz konkretny problem lub chcesz omówić pojedynczy etap diety, możesz umówić się na pojedynczą konsultację: konsultacje jednorazowe.

Podsumowanie

Zespół jelita drażliwego (IBS) to schorzenie, które wymaga indywidualnego podejścia zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu. Dieta LOW FODMAP jest jedną z najskuteczniejszych metod łagodzenia objawów, ale kluczowe jest jej odpowiednie wdrożenie i monitorowanie reakcji organizmu. Pamiętaj, że oprócz diety, ważne są również czynniki pozażywieniowe, takie jak stres, aktywność fizyczna i higiena snu.

Jeśli podejrzewasz u siebie IBS lub masz trudności z kontrolowaniem objawów, skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem, aby opracować spersonalizowany plan działania.

Źródła naukowe:

Jayasinghe M, Karunanayake V, Mohtashim A, Caldera D, Mendis P, Prathiraja O, Rashidi F, Damianos JA. The Role of Diet in the Management of Irritable Bowel Syndrome: A Comprehensive Review. Cureus. 2024 Feb 15;16(2):e54244. doi: 10.7759/cureus.54244. PMID: 38496157; PMCID: PMC10944297.
O’keeffe, M., et al. “Long‐term impact of the low‐FODMAP diet on gastrointestinal symptoms, dietary intake, patient acceptability, and healthcare utilization in irritable bowel syndrome.” Neurogastroenterology & Motility 30.1 (2018): e13154.
Koloski, N. A., M. Jones, and N. J. Talley. “Evidence that independent gut‐to‐brain and brain‐to‐gut pathways operate in the irritable bowel syndrome and functional dyspepsia: a 1‐year population‐based prospective study.” Alimentary pharmacology & therapeutics 44.6 (2016): 592-600.
Włodarek, D., & Lange, E. (2023). Zespół jelita drażliwego. W D. Włodarek & E. Lange (Red.), Współczesna dietoterapia (wyd. 2 rozszerzone i uaktualnione, s. 217-227). PZWL.